GALIZA, a nazón esquecida

O 18 de maio cúmprese o primeiro centenario das Irmandades dá Fala, xerme multiplicador do nacionalismo galego. Pero chegar a ese 18 de maio de 1916 na cidade da Coruña non foi unha casualidade, senón a consecuencia dunha longa e pouco coñecida historia.

Unha historia que nos leva desde a Gallaecia romana e o primeiro reino europeo hereditario (o suevo, no século V, esmagado polos unionistas visigodos), a ver ao idioma galego na corte de Alfonso X o Sabio (escribiu na nosa lingua as súas Cantigas de Santa María) e a vivir, no século XV, a revolución irmandiña, a primeira revolta social europea.

Galiza non soubo apostar ou non tivo sorte ao facelo. Pasoulle cando a súa nobreza púxose á beira da Beltraneja no seu enfrontamento con Isabel (a futura “raíña Católica”) pola coroa de Castela, o que motivou a “doma e castración do reino de Galiza”, decidido polos Reis Católicos, que levaron á esquina verde peninsular a nobres casteláns que nada coñecían do país mentres os levantiscos nobres galegos eran condenados ao desterro.

Durante catro séculos (e salvo honrosas excepcións, como as dos ilustrados Feijóo e Sarmiento) Galiza non existiu e o seu idioma quedou confinado ás aldeas onde o pobo soubo conservalo a pesar de que a inmensa maioría non tiña sequera acceso á escritura. Houbo que esperar ata o século XIX para que Galiza rexurdise.

Se xa na guerra contra os franceses houbo protagonismo galego (batallas de Elviña e Pontesampaio), é a partir de metade do século XIX cando Galiza dá un salto adiante. En 1846 constituíuse en Compostela a Xunta Superior do Reino de Galiza, tras o levantamento do coronel Solís en Lugo, reclamando liberdades e un trato máis xusto para Galiza, tratada como “verdadeira colonia da Corte”. Os líderes daquela revolta foron fusilados en Carral (A Coruña), onde un monumento perpetúa a súa memoria.

Pero a semente frutificaba. O 2 de marzo de 1856 o Banquete de Conxo foi un acto de confraternización social no que os estudantes de Compostela serviron como camareiros a obreiros e artesáns, en sinal de respecto e igualdade. Un acto “socialista” sen igual naquela Galiza de caciques que ía ver, espantada, como unha muller, Rosalía de Castro, sentaba as bases do “Rexurdimento” publicando, o 17 de maio de 1863, “Cantares Gallegos” e ¡¡en galego!!. No centenario da obra e en homenaxe a Rosalía, a Real Academia Galega instaurou en 1963 (na semiclandestinidad obrigada pola ditadura franquista) o 17 de maio como “Día dás Letras Galegas”.

O galeguismo crecía sen tregua. Manuel Murguía, esposo de Rosalía e defensor da orixe celta de Galiza, comezou a publicar en 1865 a súa Historia de Galicia. Alfredo Brañas, conservador e filo-carlista, editou en 1880, en Barcelona, “O Regionalismo”, obra que impulsou o galeguismo e tivo ampla repercusión no catalanismo político. Eduardo Pondal escribiu en 1890 o poema “Os pinos”, que Pascual Veiga musicó e que foi estreado como Himno de Galiza en 1907, no Centro Galego da Habana.

Nunha Galiza que fervía de fervor galeguista aparece o home decisivo, Antón Vilar Ponte. O 5 de xaneiro de 1916 escribiu un artigo en La Voz de Galicia, “El cimiento de la afirmación gallega”, e pouco despois un folleto, “Nacionalismo gallego. Nuestra afirmación regional”. O máis difícil estaba feito. E o 18 de maio de 1916, Antón Vilar Ponte, o seu irmán Ramón e unha vintena de galeguistas acordaron na Coruña a creación da Irmandade de Amigos dá Fala, cuxo nome homenaxeaba aos irmandiños. O obxectivo inicial e primordial das Irmandades era a exaltación e fomento do uso do galego. Ao nacemento da primeira Irmandade seguíronlle outras 28 en toda Galiza, ademais das creadas en Madrid, A Habana e Buenos Aires.

O 17 e 18 de novembro de 1918 (tras colaborar coa Lliga catalá nas eleccións parlamentarias) as Irmandades celebraron a primeira Asemblea Nacionalista en Lugo, de onde saíu o “Manifesto Nazonalista”, que definía a Galiza como nación, reclamaba a autonomía integral e a cooficialidade do idioma galego. O nacionalismo era xa unha realidade en Galiza e nin sequera a persecución do franquismo e os numerosos asasinatos perpetrados polos fascistas puido coa forza dunha nación que ten a “Sempre en Galiza”, de Castelao, como a súa biblia particular.

Ao galeguismo actual, vivo e moi presente, fáltalle ese líder que saiba agrupar todas as súas correntes. Púido selo Xosé Manuel Beiras (a mente máis preclara do nacionalismo actual) pero xa é demasiado maior. Tamén Anxo Quintana, pero decidiu apartarse da primeira liña política. É igual, Galiza saberá atopar o seu camiño e farao, como sempre, soa.

(Artículo, publicado en catalán, no xornal de Barcelona ARA, po lo mismo autor)